مشهدتئاتر

«تعزیه» هم تئاتر است، هم آیین

گپ و گفتی با سید محسن مصطفی زاده،

پژوهشگر مشهدی تعزیه و نمایش‌های آئینی

مشهدتئاتر- سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر و پژوهشگر مشهدی، درباره دلایل رونق «تعزیه» در زمان قاجار چنین گفته است: اوج‌گیری «تعزیه» در آن زمان، دلایل متعددی دارد؛ وجود زمینه‌های قبلی از نظر متون، گرایش مذهبی جامعه، اقبال حکومت به «تعزیه»، دعوت کردن از میهمانان خارجی و سفیران برای تماشای «تعزیه» و ... .

وی توضیح داده است: در زمان قاجار، شاهان این سلسله به‌ویژه ناصرالدین‌شاه، به «تعزیه» علاقه‌مند بوده‌ و به آن گرایش ظاهری داشته‌اند؛ طبیعی است که اگر یک حکومت، به‌ویژه در مقطع خاص اجتماعی ناصرالدین‌شاه قرار بگیرد، حتماً حامی تعزیه می‌شود؛ شرکت در تعزیه‌ها و ساخت «تکیه‌دولت» با امکانات مالی و اقتصادی از کارهای اوست؛ همچنین دعوت کردن از شخصیت‌های خارجی و سفیران، یکی از دلایل خدمت به تعزیه شد؛ فرض کنید اگر شخصیت‌هایی برای بازدید از کشور بیایند، به طور حتم مکان‌های زیبا و خاص به آن‌ها نشان داده خواهد شد؛ در آن زمان هم اگر شخصیتی به کشور می‌آمد، باید به طور حتم از تعزیه دیدن می‌کرد؛ بسیاری از جواهرات دربار در شب‌های «تعزیه» به گروه‌های تعزیه‌خوانی داده می‌شد و آن‌ها با جواهرات واقعی تزیین می‌شدند؛ این عوامل به حرکت اوج‌آمیز «تعزیه» کمک کرد.

مصطفی‌زاده همچنین درباره نسبت «تعزیه» با هنرهای نمایشی گفته است: اولین کسانی که «تعزیه» را به‌عنوان هنر نمایشی مطرح کردند، اروپایی‌ها بودند؛ ایران‌شناسان اروپایی که برای شناخت تئاتر و هنرهای نمایشی به ایران آمده بودند؛ آن‌ها پس‌زمینه اعتقادی نداشتند که بدانند پشت محتوای مراسم «تعزیه» اعتقادات و ارادت‌های دینی و مذهبی نهفته است؛ آن‌ها هیجان و انفعال مخاطب را در مراسمی می‌دیدند که دارای ابزار و آلات نمایشی است و شباهتی هم با مراسمی دارد که از صبح تا شب در کلیساها اجرا می‌شده است؛ بنابراین آن‌ها نگفتند که آیینی به نام «تعزیه» در ایران وجود دارد، بلکه همه آن‌ها گفتند «تعزیه» نمایش بسیار باشکوه و تأثیرگذاری بوده است.