مهلت پايان يافت بدون اينكه...
نگاهي به داشتههاي سختافزاري هنر مشهد
قسمت دوم؛ مجتمع فرهنگي هنري شهيد هشمينژاد

تاريخ هنر اين شهر گواه آن است كه امكانات
سختافزاري مناسب، در بالا بردن آمار مخاطب بسيار موثر بوده و هست. مثال مهم - هرچند
تكراري و كليشهاي- ميتواند روايت تالار تئاتر هلال احمر باشد و صفهاي طولانياش،
كه زماني پايگاه تئاتر مشهد بهشمار ميآمد و اما به دلايلي - كه در آينده به آن خواهيم
پرداخت- به فراموشي سپرده شد و مرکزیت تئاتر از اواخر دهه 70 به مدت 10سال به مجتمع
فرهنگي هنري شهيد هاشمينژاد واگذار شد، و اكنون پايگاه تئاتر مشهد در جايي ديگر است.
هرچند شهر رو به گسترش است و جمعيت آن افزايش
روزافزوني دارد، امكانات سختافزاري تئاتر مشهد رو به كاهش است. به همین بهانه، قسمت
دوم گزارش سرياليمان پيرامون داشتههاي سختافزاري هنر مشهد را به كنكاشي درباره گذشته،
حال و آينده مجتمع فرهنگي هنري شهيد هاشمينژاد اختصاص دادهايم.
گذشته؛ از انباری تا آمفیتئاتر
سالهاي ابتدايي دهه70، اوج اجراهاي نمايشهاي
خياباني در سطح شهر مشهد بود. شايد يكي از دلايل بهجريان افتادن تئاتر خياباني و رونق
يافتن آن، كمبودهايي بود كه تئاتر آن زمان مشهد، از آن رنج ميبرد.
مديركل فرهنگ و ارشاد اسلامي وقت، در شبي
- يك ساعت مانده به بامداد- استاندار خراسان را به ديدن يكي از همين اجراهاي نمايش
خياباني در خيابان طلاب دعوت ميكند.
عبدا... كوهپايهاي از مديركل وقت، درباره
فلسفه اينگونه اجراها سئوال ميكند و جواد آرينمنش، فرصت را غنيمت شمرده و يكي از
دلايل اجراي نمايش خياباني را نبود سالن تئاتر و كمبود امكانات سختافزاري در تئاتر
مشهد عنوان میکند.
استاندار براي رفع اين معضل از مدير مهمترين اداره فرهنگي و هنري زيرمجموعهاش،
طرح و پيشنهاد ميخواهد و جواد آرينمنش که تا آن زمان نشان داده بود علاقه بسيار
زيادي به افزايش امكانات سختافزاري هنر مشهد دارد، زمين و آمفيتئاتر نيمهتمام كنار
آسايشگاه جذاميها را به او نشان ميدهد؛يك ساختمان سيماني استوانهاي كه آرينمنش
سالها در ذهنش آن را یک مجتمع فرهنگي هنري زيبا تداعی میکرده است. آمفيتئاتري كه سنگ بناي آن در
سال 1355 گذاشته شده و قرار بوده براي پركردن اوقات فراغت بيماران جذامي - كه در جامعه
امكان تحرك زيادی را نداشتهاند - احداث شود اما تا آن زمان، يعني درسال 1375، به يك
انباري تبديل شده است. استاندار وقت با ديدن انباري و يك پروژه رهاشده از يك طرف و
به دليل نگرانياش از وضعيت تئاتر مشهد از طرفي ديگر، دستور نشستي با حضور مديران بهداشت
و درمان آن زمان را ميدهد.
در آن نشست كه استاندار و مديركل فرهنگ
و ارشاد اسلامي و مسئولان بهداشت و درمان استان، بهعنوان طرفين قرارداد حضور داشتند،
تفاهمنامهاي پیرامون ساخت مجتمع فرهنگي هنري توسط اداره كل فرهنگ و ارشاد امضا ميگردد
و اين اداره طبق اين تفاهمنامه موظف ميشود تا طي چند سال، اين مجتمع فرهنگي هنري
را بسازد و نامش را نیز شهيد هاشمينژاد بگذارد. اما اين تمام داستان نبود؛ نكته جالب
توجهي در اين تفاهمنامه قيد شده بود و آن، اجاره مجتمع از سوي اداره كل فرهنگ و ارشاد
اسلامي خراسان به ازای هزينههاي ساخت آن بود كه ابتدا 10 سال، بعد از مدتي 12 سال
و در نهايت 14سال تعیین گردید.
جواد آرينمنش، بهعنوان يكي از بانيهاي
اصلي به بهرهبرداري رسيدن اين پروژه، به خبرنگار ما ميگويد: «يكي از اهداف ما ارائه
امكانات فرهنگي در منطقه محرومي چون كوي طلاب بود و بر اين نظر بوديم كه در اقدامي
كوتاهمدت، احداث اين مجتمع، تا زماني كه امكانات
تئاتر شهر مشهد تكميل شود، بتواند به اين هنر كمك شاياني كند و مشكل نبود سالن مجهز
تئاتر را تا حدودي رفع نمايد.»
بعد از عقد قرارداد، فعاليت عمراني و ساخت
و ساز اين مجتمع جهت تکمیل و استفاده در برنامههاي فرهنگي هنري - با محوريت فعاليتهاي
تئاتري- در سال 75 با همكاري سازمان برنامه و بودجه و با مديريت اجرايي دفتر فني استانداري
و پيمانكاري مجتمع مهندسي همياران آغاز شد و تا پايان سال 1378 ادامه يافت.
اين مجتمع در مساحت 5هزار و 500متر مربع
و زيربناي 2هزار و 500متر مربع، با هزينه 370ميليون تومان ( بهعلاوه 50ميليون تومان بابت تجهيز مجتمع
) در سال 1379 به مرحله بهرهبرداري رسيد و با اجراي اپرت مذهبي «مد ماه» اثر رضا
صابري و با حضور ايرج راد، بازيگر توانمند تئاتر و سينماي كشور، افتتاح شد.
هماكنون مجتمع فرهنگي هنري شهيد هاشمينژاد،
با داشتن سالن نمايشی به مساحت 520متر و نيز 450صندلي، سن نمايشي با مساحت 240متر و
امكاناتي چون سالن انتظار، مخزن كتابخانه، اتاقهاي اداري، اتاق گريم و چند اتاق تمرين؛
از مجهزترين سالنهای تئاتر مشهد بهشمار ميآيد.
هرچند در آن زمان - يعني11 سال پيش- داد
و بيداهايي از سوي برخي از هنرمندان مبني بر مركزيت نداشتن اين آمفيتئاتر بزرگ در مشهد به راه افتاد اما اين
مجتمع، به دليل فقر امكانات سختافزاري در تئاتر مشهد، به سرعت به يك پايگاه تئاتر
در شهرمان تبديل شد. دفتر انجمن نمايش، كه در آن سالها، دوره جديدي از انتخابات خود
را ميگذراند، در مجتمع شهید هاشمینژاد مستقر شد و عضوگيري مجدد خود را آغاز
كرد. بدين ترتيب، اتاقهاي تمرين اين مجتمع مملو از فعاليتهاي توليدي تئاتر شد و اجراهاي
عمومي نيز رونق بسياري يافت.
اين مجتمع در طول عمر كوتاهش، برنامههاي
موثري چون شبهاي تئاتر، دوسالانه تئاتر، جشنوارههاي استاني و كشوري، جشن روز جهاني
تئاتر و نشستهاي تخصصي تئاتر و نيز حضور بسياري از هنرمندان مشهد، استان و كشور را
به خود ديده است.
حال؛ در مسیر فراموشی
برخي از سالنهاي تئاتر مشهد، مانند مجتمع
فرهنگيهنري شهيد هاشمينژاد، نزديك به یک سال است كه از ماهيت خود يعني اجراي عمومی
نمايش جدا شدهاند.
نكته نگرانكننده اين داستان، معطوف شدن
تمام امكانات سختافزاري تئاتر مشهد به مجتمع فرهنگي هنري امامرضا(ع) است. افتتاح
تالار نوبنياد این مجتمع در سال گذشته، تمام جريان هنرهاي نمايشي مشهد را بهسمت خود
برد و به حدی رسید كه مجتمع شهید هاشمینژاد با پيشينه 10سالهاش، در مناسبات طرح
بزرگ 300شب اجراي نمايش در مشهد و استان - كه هماكنون در حال برگزاري است- ناديده
گرفته شود. متاسفانه اين تراژدي در مسیری قرار گرفت كه این مجتمع مجلل و شیک و البته
بهتر است بگوییم مجهز، به فراموشي سپرده شد و به نوعی از فعالیتهای تئاتری شهر جدا
گردید.
هرچند رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي
مشهد، بر اين اعتقاد است كه اين مجتمع رها نشده و هماكنون در آنجا رفت و آمد انجام
ميگيرد، مدير دارد و تمرينات تئاتر هم در اتاقهاي آن صورت ميگيرد، اما نگارنده بر
این نظر است: اگر در یک سالن تئاتر، اجرایی صورت نگیرد و مردم به عنوان تماشاگر در
آن سهیم نباشند، به همان انباری که در سالهای دور مشاهده میشد البته با شکل و شمایل
جدید، تبدیل خواهد شد- هرچند نباید فعالیتهای نیمهجان این مجتمع در زمینه ارائه کتاب در کتابخانه
و برگزاری کلاسهای خوشنویسی را هم نادیده بگیریم.
محمدکاظم دبیری در این باره میگوید: «درخواستهاي
بسياري بوده كه سالن و اتاقهاي اين مجتمع را در اختيار موسسههاي قرآني قرار بدهيم.
هرچند فعاليتهاي بسيار باارزشي است، اما من در اين زمينه مقاومت كردم و تاكيد دارم
كه باوجود فاصله زیاد این مجتمع با مرکز شهر، تمرينات را در سالن شهيد هاشمينژاد
حفظ كرده و سعي كنيم اجراهاي عمومي را دوباره راهاندازي كنيم و از ظرفيت كانونهاي
مساجد، سازمانها و ادارات و شهرداري در جهت توليد و اجراي با كيفيت نمايش و نيز جذب
مخاطب استفاده كنيم.»
علي مهديزاده، مدير مجتمع شهيد هاشمينژاد،
نیز معتقد است: «در همين سالن اگر هنرمندان تئاتر بخشي از مبلغ قرارداد خود را صرف
تبليغات و اطلاعرساني نمايش كنند بهطور حتم ما باز هم
آن تماشاگران گذشته را خواهيم داشت؛ همانطور كه در بهمن ماه سال گذشته نمايش دانشآموزي
«سوگنامه مظلوميت» در 17 اجرا، 5 هزار و 200 تماشاگر داشت. این، در حالی بود که در
چند ماه قبل از اجراي اين نمايش، مسئول هنرهاي نمايشي استان، پز حضور 2 هزار و 500
تماشاگر را در 90 روز اجرای نمایش در مجتمع هاشمینژاد داده بود.»
محمدكاظم دبیری در مورد دور بودن مجتمع
هاشمینژاد از مرکزیت شهر هم میگوید: «هرچند قبول دارم اين مجتمع از مکانیت
جغرافیایی مناسبي در مشهد برخوردار نیست، اما باز هم هنرمندان ميتوانند مانند گذشته
بهانه دور بودن راه و يا فاصله زياد داشتن با اين مجتمع را بهكناري بگذارند و به توليد
و رونق اين سالن تئاتر همت بگمارند.»
او نیز بر این اعتقاد است که از زمان انتقال
دفتر انجمن هنرهای نمایشی استان و انجمن نمایش مشهد به مجتمع امام رضا(ع)، متاسفانه
رفت و آمدهاي اهالي تئاتر به مجتمع هاشمینژاد كاهش يافته است.
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد در
اين باره خاطرنشان ميكند: «مجتمع فرهنگي و هنري امام رضا(ع) با توجه به اینکه هم
دارای استانداردهاي خوبي است و هم از لحاظ مکانیت، از جغرافياي شهری مناسبي برخوردار
است، اهالي تئاتر را بيش از حد ذوقزده كرد تا حدی که سالن تئاتر شهيد هاشمينژاد
را از ذهنشان خارج كردهاند.»
دبیری تاكيد ميكند: «مسئولان نمايش مشهد
و استان، بايد تمام اجراهاي نمايش را به يك سالن متمركز نكنند و مجتمع فرهنگي هنري
شهيد هاشمينژاد را هم در برنامههاي اجرايي خود ببينند و در تمام قراردادهاي هر نمايش،
حداقل چند اجرا را براي سالن هاشمينژاد در نظر بگيرند. متاسفانه اگر اهالي تئاتر،
رغبتي براي فعاليت و حضور موثر در آنجا نداشته باشند، به دليل حفظ اموال بيتالمال،
مجبور خواهيم شد امكانات اين فضا را در اختيار ساير هنرمندان در عرصههاي ديگر قرار
دهيم.»
بههرحال، رفتن دفتر انجمن نمايش مشهد از اين
مجتمع و جايگزيني آن با دفتر بسيج هنرمندان شرق، ما را دچار نگراني خواهد كرد كه اين
سالن تئاتر به دليل اينكه توسط هنرمندان این رشته اداره نخواهد شد، از ماهيت خود بهطور
كامل خارج شود.
هرچند به افت اجراهاي عمومي تئاتر در مجتمع
شهيد هاشمينژاد معتقديم و تمام دلايل بالا را هم كه ذكر شد قبول داريم، اما بر اين
نظر هم تاكيد ميكنيم که ارائه چند ساعت تمرين – آن هم بعضا به گروهها و كساني كه در تئاتر حرفهاي مشهد هيچ
جايگاهي ندارند- نميتواند به رشد و شكوفايي اين مكان تئاتري كمك كند.
هرچند نگارنده بر اين اعتقاد است كه اين
سالن از لحاظ نور و صدا از بهترينهاي تئاتر شهرستان بهشمار ميآيد، اما از مشكلات
ظاهري اين مجتمع و عدم رسيدگي به آن نیز نمیتوان به راحتي گذشت؛ از صندليهاي شكسته
سالن انتظار گرفته تا بههمريختگي اتاقهاي گريم؛ از نابساماني سرويسهاي
بهداشتي گرفته تا آشغالهاي پشت ساختمان و داخل پاركينگ در ضلع چپ مجتمع (بعضا دكورهاي
نمايش ازكارافتاده هم در آنجا ديده ميشود)، از زنجيرهاي آويزان بدون قابهاي نمايش
در سالن انتظار گرفته تا فضاي بههمريخته و بيهوده در ضلع سمت راست مجتمع كه به بهترين
شكل ميتواند در اختيار فضاي هنري شهر قرار گيرد و هماكنون مملو از زبالههاي ساختماني
و غيره است.
مهمتر از همه، مدتي است كف سن رنگ نشده و كفپوش
سالن هم از وضعيت خوبي برخوردار نيست. صندليهاي داخل سالن نسبت به سال گذشته از وضعيت
بهتري برخوردار است، هرچند يك رديف از صندليها كه سال گذشته از وسط سالن برداشته شده
بود، هنوز به رديف صندليها اضافه نشده است و جاي خالي آن احساس ميشود.
از نكات مثبت اين مجتمع فرهنگي هنري، داشتن
پاركينگ اختصاصي است كه با 46 اصله درخت و 96 متر گلهاي فصلي و دائمي تزئين شده است.
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي مشهد معتقد
است که هرسال بودجهاي براي رفع مشكلات و ساماندهي اين مجتمع هزينه ميشود.
او از هزينه حدود 18ميليونی براي بهرهمندی از سيستم سرمايشي و گرمايشي در اين
مجتمع در سال گذشته خبر داد. اين خبر خوبي است، چون آنهايي كه در آنجا فعاليت داشته و يا از
نمايش ديدن كردهاند، هيچگاه سرماي زمستان و گرماي بيش از حد تابستان را در سالن
نمايش، از ياد نبردهاند.
محمدكاظم دبيري، در ادامه از تعمير حدود
180صندلي و نيز رنگآميزي برخي از قسمتهاي مجتمع در سال گذشته سخن ميگويد.
نگارنده به خاطر دارد که در سال گذشته و
در هنگام اجراي نمايش «درباره هملت، مسئلهاي وجود دارد» به كارگرداني عليرضا ضياءچمني
و مرتضي ملتجي در جشنواره تئاتر استاني، برقهاي سالن رفت و زماني آمد كه نمایش، بسياري
از تماشاگران خود را از دست داده بود و فقط چند داور مشهدي و تهراني ادامه كار را ديدند.
اين موضوع برايمان يك سئوال بزرگ بهوجود آورد؛ اينكه آيا اين مجتمع بزرگ به
يك سيستم برق اضطراري مجهز نيست؟
اميدواريم با قولي كه فرشيد فلاح، معاون
مالي و اداري اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي به خبرنگار شهرآرا مبني بر
پرداخت 20ميليونتومان براي رفع مشكلات اين مجتمع داده است، ما در آينده گزارشي تصويري
از مجتمع سامانيافتهتر شهيد هاشمينژاد داشته باشیم.

آینده؛ خیلی مبهم
اين مجتمع فرهنگي هنري، با همه مشكلاتي
كه دارد، سرمايه باارزشی براي هنر و فرهنگ شهرمان است اما دچار سرنوشت نامعلومي شده
است. سرنوشت آن حاكي از تمام شدن اجاره اين مجتمع و آغاز نامهنگاريهاي مسئولان اداره
بهداشت و درمان به ادارهكل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي براي بازپسگيري مجتمع
است.
معاون مالي و اداري اداره كل فرهنگ و ارشاد
اسلامي خراسان رضوي در اينباره ميگويد: «در سال گذشته نامهاي از دانشگاه پزشكي
مشهد در همين رابطه به اداره كل رسيد و ما در جواب، از آنها وقت خواستيم و امسال هم نامه ديگري از
طرف رئيس بيمارستان شهيد هاشمينژاد ارائه شده كه در جهت توسعه بيمارستان، خواستار
واگذاري مجتمع شدهاند.»
فرشيد فلاح ميافزايد: «ما باز هم مهلت
خواستيم كه تا زماني كه تالار مركز شهر آماده بهرهبرداري نشده، اين مجتمع را از بدنه
هنر تئاتر جدا نكنند و پيرو مذاكراتي كه با آنها داشتيم، پيشنهاد دادند كه سالن تئاتر
در اختيار فعاليتهاي تئاتري باشد و اتاقها و فضاي اداري به بيمارستان ارائه شود.
در اين رابطه هم، مديركل فرهنگ و ارشاد اسلامي دستور بررسي داده و رئيس اداره فرهنگ
و ارشاد اسلامي مشهد را به عنوان نماينده فرهنگ و ارشاد، براي بررسي و پيگيري و مذاكره
مجدد معرفي كرده است.»
محمد كاظم دبيري به عنوان نماينده ارشاد
براي بررسي اين موضوع، درباره واگذاري بخشي از مجتمع به بيمارستان شهيد هاشمينژاد
ميگويد: «بايد در اين رابطه كار كارشناسي شود ولي من مخالف اين موضوع هستم و آن را
كار معقولي نميدانم؛ چون اين سالن تئاتر كه از استانداردترين سالنهاي تئاتر ايران
محسوب ميشود، نياز به چند فضاي تمرين دارد. سالن، بدون اين اتاقها به هيچ دردي نميخورد
و اين دو به نوعي مكمل همديگر هستند.»
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي مشهد به
نكته قابل توجهي اشاره ميكند: «طبق قرارداد، اين مجتمع تا14سال پس از بهرهبرداري
در اختيار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي است ولي اكنون هنوز 11 سال بيشتر از آن زمان
نميگذرد. حتي در اين قرارداد نيامده كه بعد از 14سال، مجتمع به اداره بهداشت و درمان
برگردد يا به جاي ديگري! فقط مقرر شده كه در اين زمينه مذاكره و مصالحه شود و بحث جديدي
صورت گيرد.»
از نظراتي كه بيان شد، ميتوان اينگونه
استنباط كرد كه مسئولان فرهنگ و ارشاد، 14 سال را از زمان بهرهبرداري محاسبه كردهاند
اما مسئولان پزشكي شهرمان، اين تاريخ را از زمان تحويل زمين و شروع ساخت و ساز در نظر
داشتهاند.
بههرحال؛ اين موضوع، تفاوتي در حل صورت
مسئله نميكند كه اين مجتمع تئاتري الان از بدنه هنري و فرهنگي اين شهر جدا شود يا
سه سال ديگر.
مجتمع فرهنگي هنري شهيد هاشمينژاد با هدف
محروميتزدايي تاسيس شده است. بدونشك وجود اين سالن تئاتر در دهه گذشته، خدمات بسياري
را در زمينه فرهنگي به مردم منطقه طلاب داشته و بايد قبل از واگذاري اين مجتمع، فكر
و برنامهريزي مدوني براي جايگزيني يك مجتمع فرهنگي ديگر در همين منطقه داشت.
جواد آريانمنش كه هماكنون نفر دوم كميسيون
فرهنگي مجلس نيز بهشمار ميآيد، در اينباره ميگويد: «متاسفانه در اين چند سال هيچ
امكانات سختافزاري در اين منطقه اضافه نشده است. به طور حتم جدا كردن اين مجتمع از
بدنه تئاتر مشهد، به اين هنر صدمه ميزند و آن را دچار بحران خواهد كرد. مشهد چند ميليوني،
نياز به چند مركز فرهنگي هنري بزرگ در تمام مناطق شهري دارد. به نظر من، مديريت هنري
استان از همين الان بايد احداث مجموعه فرهنگي هنري با محوريت تئاتر مشهد را در مناطق
محرومي چون طلاب سرلوحه كار خود قرار دهد.»
بهطور حتم، فعاليتهاي بيشمار هنري بهخصوص
در حوزه تئاتر، تاثيرات بسياري بر فرهنگ آن منطقه محروم گذاشته است و بهقول محمد كاظم
دبيري، مردم آن منطقه به داشتن چنين سالني افتخار ميكردند. حالا نبود چنين مكاني بهطور
حتم خلاءهايي را ايجاد خواهد كرد.
بههرحال، مهلت اجاره مجتمع فرهنگي هنري
شهيد هاشمينژاد دارد پايان مييابد و بايد اين امكانات خوب هنري شهرمان از بدنه فرهنگ
و هنر جدا شود. بدون اينكه در جهت افزايش امكانات سختافزاري تئاتر مشهد فكر و برنامهريزي
داشته باشيم.
مهلت پايان يافت؛ بدون اينكه در اين يك
دهه گذشته فكري بهحال جايگزيني آن سالن در منطقه محروم طلاب داشته باشيم.
مهلت پايان يافت بدون اينكه...